Koninklijke Rederijkers kamer Tollens


RIJKSARCHIEF IN GRONINGEN

S. Koorn en F.J.W. ten Horn

Groningen 1998

INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN DE KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER "TOLLENS" TE HOOGEZAND/SAPPEMEER,
1853 - 1997

1 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER

TOELICHTING

De rederijkerskamer Tollens

Het reciteergenootschap "Eenvoud het ware" werd in 1853 opgericht. Drie jaar later, in 1856, werd zij omgezet in een rederijkerskamer onder de naam "Tollens", met als zinspreuk "Eenvoud het ware". Hiermee is "Tollens" de oudste rederijkerskamer in de provincie Groningen. De naam "Tollens" werd ontleend aan de dichter Hendrik Tollens (1780 - 1856) die vlak voor zijn overlijden nog toestemming heeft gegeven voor het gebruiken van zijn naam. Los van de geschiedenis van de rederijkerij van de 17e- en 18e eeuw ontstonden in de 19e eeuw rederijkerskamers in de provincie Groningen. Deze werden met name opgericht om de welsprekendheid in het Nederlands te bevorderen. Immers de contacten tussen de Groningers en de rest van Nederland werden, onder andere door de industrialisatie, steeds meer versterkt. Leden waren daarom veelal te vinden onder boeren, industriëlen en andere notabelen.

In de geschiedenis van "Tollens" was er lange tijd sprake van werkende- en niet werkende leden, ofwel actieve- en niet actieve deelnemers. Tot 1901 was er overigens nog geen plaats voor vrouwelijke leden. Ongehuwde dames mochten tot die tijd hoogstens een gastrol vervullen bij toneeluitvoeringen. De belangrijkste bezigheden van "Tollens" zijn in de loop der jaren niet veranderd. Het beoefenen van welsprekendheid stond en staat nog steeds voorop. Was er voorheen sprake van poëzie, spreekbeurten en toneel, heden bestaat het programma uit impro- en memorisaties, proza en eveneens poëzie en toneel. De feestelijke vergaderingen, waar ook derden voor werden uitgenodigd, is nog steeds (met uitzonderringen daargelaten) een jaarlijks terugkerende traditie. De traditie van ballotage werd echter in 1981 afgeschaft. De samenstelling van leden heeft hierdoor een wat meer liberaal karakter gekregen. In het wereldje van de rederijkerij in de provincie Groningen heeft "Tollens" altijd een belangrijke plaats ingenomen. Zij behoorde tot één van de mede oprichters van het Provinciaal Groninger Rederijkers Verbond (PGRV). Diverse leden waren vertegenwoordigd in het hoofdbestuur van het (K)PGRV en "Tollens" organiseerde menig concours. Dieptepunt in de relatie met het PGRV vormde de Tweede Wereldoorlog. In tegenstelling tot een aantal andere kamers weigerde de rederijkerskamer "Tollens" zich in 1942 aan te sluiten bij het duitsgezinde instituut voor niet commerciële verenigingen en stichtingen. De relatie met liet PGRV werd na 1948 weer genormaliseerd.

Oorspronkelijk werden de vergaderingen van "Tollens" wisselend gehouden in hotel Faber (voorheen "De Neven") in Hoogezand en hotel Struvé in Sappemeer. In de jaren dertig en na 1960 is er sprake van huiskamerbijeenkomsten bij leden thuis. Het aantal vergaderingen wisselde sterk door de decennia heen. Soms eens per week, soms eens per maand. Ook het ledenaantal van "Tollens" schommelde door de jaren heen nogal eens, namelijk tussen de veertig en zestig.

2 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER
Mede gelet op "Tollens" haar houding in de Tweede Wereldoorlog en vanwege haar honderd-jarig bestaan als rederijkerskamer, werd in 1956 de kamer het predikaat "koninklijk" verleend. Dit predikaat werd in 1988 voor vijfentwintig jaar verlengd.

Archief en inventarisatie

Het belangrijkste gedeelte van het archief van de rederijkerskamer "Tollens" bestaat uit de notulenboeken. Met een uitzondering van twee periodes (1901 - 1913 en 1957 - 1967) zijn deze bewaard gebleven. Daarnaast bestaat het archief nog uit diverse andere stukken waaronder uitnodigingen voor feestelijke vergaderingen, krantenartikelen en historische overzichten In 1990 werd er een begin gemaakt met de inventarisatie van alle Tollensleden. Deze is de lijst nog niet volledig. Echter naast de twee ledenboeken zijn er ook nog ledenlijsten opgenomen in notulenboeken en vanaf 1980 in de jaarprogramma's. Financiële stukken zijn niet bewaard gebleven. De toneelbibliotheek van "Tollens" is voor een deel nog aanwezig. De oudste bewaarde drukken dateren uit het eind van de 18e eeuw. Dit deel van het archief werd in 1995 overgedragen aan het Veenkoloniaal Museum in Veendam. Een lijst van de aldaar aanwezige boeken is bij het archief van "Tollens" in het Rijksarchief in Groningen gevoegd. Het "Tollens" archief heeft zich zoveel mogelijk beperkt tot haar eigen materiaal. In verband met de zeer actieve rol van "Tollens" binnen het KPGRV zijn enkele stukken over het KPGRV opgenomen in het archief van de rederijkerskamer "Tollens". Te denken valt onder andere aan programma's van concoursen die hebben plaatsgevonden in Hoogezand-Sappemeer en het historisch overzicht (origineel manuscript) door G.Schutter over het PGRV in de periode 1867 - 1967. Voor het overige wordt verwezen naar het archief van het KPGRV dat zich eveneens in het Rijksarchief in Groningen bevindt. Het archief van "Tollens" werd voor het grootste deel in 1998 overgedragen aan het Rijksarchief in Groningen. Het ligt in de bedoeling dat te zijner tijd ook het overige materiaal (voornamelijk foto's) zal worden overgebracht.

De archiefbescheiden werden op 16 juli 1987 (aanwinstnr. 1997 18) en op 13 januari 1998 (aanwinstnr. 1998 2), overgebracht naar het Rijksarchief in Groningen. De archiefbescheiden werden in 1998 geordend en beschreven waarbij gebruik is gemaakt van een lijst samengesteld door F.W. ten Horn, lid van de rederijkerskamer "Tollens". De beschrijvingen van de archiefbescheiden volgen hierna. De omvang van de archiefbescheiden bedraagt 1,75 meter.

Openbaarheid

De archiefbescheiden zijn openbaar.

3 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER

Literatuur

Alzoo rederijkers, 125 jaar KPGRV, Scheemda 1992.

Koninklijk Verenigd", functies en analyse van een vorstelijk predikaat, (zie p. 190), Rijswijk 1991.

"De Kamers van Rhetorica in de Lage Landen", een inventarisatie door L. Vandevelde, Brussel 1994.

4 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER

INVENTARIS

1 Besluitvorming en algemene correspondentie

1 - 14 Registers van notulen, 1853 - 1997. 12 delen en 2 omslagen
NB. Ontbreken de jaren 1901 - 1913, 1957 - 1967.

1 1853 - 1864 8 1949 - 1954
2 1864 - 1873 9 1954 - 1957
3 1873 - 1885 10 1967 - 1974
4 1885 - 1901 11 1974 - 1980
5 1913 - 1927 12 1980 - 1988 (omslag)
6 1927 - 1938 13 1988 - 1993
7 1938 - 1941, 1945 - 1949 14 1993 - 1997 (omslag)
N.B. Met overzicht van de aktiviteiten in de periode 1942 - 1945 apr 13

15 Stukken betreffende het niet aanmelden van de rederijkerskamer "Tollens" bij de Nederlandse kultuurkamer, 1942. 1 omslag

16 Stukken betreffende de terugvordering van gelden betaald aan de Kultuurkamer en de houding ton opzichte van andere rederijkerskamers, die zich wel hebben aangemeld, 1945,1947. 1 omslag

17 Correspondentie uit de periode 1958 - 1961, 1964. 1 omslag

18 Correspondentie met Nederlandse schrijvers om een lezing te verzorgen, 1982 - 1997. 1 omslag

2 Organisatie

19 Stukken betreffende de statuten en reglementering, 1927, 1950, 1989. 1 omslag

20 Stukken betreffende het verlenen en verlengen van het predikaat "koninklijk", 1956, 1988, 1989. 1 omslag

21 Artikelen, gepubliceerd in dagbladen naar aanleiding van het verlenen van de predikaat "koninklijk", 1956. 1 omslag

5 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER
22 Stukken betreffende verzoeken aan de burgelijke gemeente om ontheffing van het sluitingsuur van de zalen waar de concours en balavonden worden gehouden, 1952. 1 omslag

23 Stukken betreffende het tijdelijk in bruikleengeven van het vaandel aan het Groninger Museum, 1973. 2 stukken

24 Lidmaatschapkaarten, agenda's en ander drukwcrk van de vereniging, 1951 - 1983. 1 omslag

3 Ledenadministratie

25 Register van leden, 1954 - 1973. 1 deel

26 Overzichten van leden, oud-leden uit de periode 1854 - 1992. 1 omslag

27 Ledenlijsten geordend per Seizoen, 1853 - 1855, 1922, 1927 - 1995. 1 omslag

28 Lijsten van donateurs, 1937 - 1980 en z.j. en aantekeningen uit periode 1853 - 1855. 1 omslag

29 Stukken betreffende ereleden, 1951 - 1980. 1 omslag

4 Aktiviteiten

30 - 31 Overzichten van het jaarprogamma met vermelding van de rolverdelingen, 1983 - 1998. 2 omslagen
30 1983 - 1991
31 1991 - 1998

32 - 37 Programma's voor feestelijke vergaderingen, 1937 - 1996. 6 omslagen

32 1937 - 1950    36 1981 - 1982, 1986 - 1987,
33 1951 - 1960     1989 - 1990
34 1961 - 1970    37 1992 - 1993, 1995 - 1996
35 1971 - 1979    
6 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER
38 Programma's van concoursen, in samenwerking van het Provinciaal Groninger Rederij-kersverbond georganiseerd te Hoogezand, 1946 - 1997. 1 omslag

39 Aankondigingen van toneelvoorstellingen verzorgd door rederijkerskamer "Tollens" bij derden, 1949 - 1987. l omslag

40 Stukken betreffende de viering van het 100 jarig bestaan, 1953. 1 omslag

41 Teksten met een historisch overzicht van de vereniging, uitgesproken bij de vieringen in 1963, 1979. 1 omslag

42 Programma van het 75 jarig bestaan van het rederijkersverbond Oldambt en Westerwolde, 1948. 1 stuk

43 Stukken betreffende de rederijkerskamer Oldambt te Noordbroek 1987, 1993. 2 stukken

5 Bibliotheek

44 Stukken betreffende de dichter Hendrik Tollens naar wie de vereniging is genoemd, 1856, 1956 1 omslag

45 Foto van diverse leden, [1923]. 1 stuk N.B. Achterop zijn de namen vermeld.

46 Historisch overzicht van de rederijkerskamer "Tollens" over de periode 1853 -1953, geschreven door G. Schutter, 1953. Manuscripten. 1 omslag

47 Lijst van toneelwerken, gespeeld door de vereniging, 1856 - 1956, z.j., opgemaakt in 1993. 1 stuk

48 53 Artikelen, gepubliceerd in dagbladen, 1937, 1939, 1946 - 1997. 4 omslagen
N.B. Zie ook inv.nr. 21

48 1937, 1939, 1946 - 1950 51 1971 - 1980
49 1952 - 1960 52 1981 - 1990
50 1961 - 1970 53 1991 - 1997

54 Getuigschriften verleend door het hoofdbestuur tijdens het concours op 18 en 19 november 1965 in Usquert, 1965. 2 stukken

7 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER
56 Erediploma verleend door het Verbond van de Kamers van Rhetorica Vlaanderen Nederland, 1994. 1 stuk

6 Aanhangsel

57 Schutter, G. Historisch overzicht van het Koninklijk Provinciaal Rederijkers Verbond, (1867 - 1967). Manuscript, z.j. N.B. Zie ook inv.nr. 46.