Rijksarchief
RIJKSARCHIEF IN GRONINGEN
INVENTARIS VAN HET ARCHIEF VAN DE KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER "TOLLENS" TE HOOGEZAND/SAPPEMEER,
1853 - 1997
S. Koorn en F.J.W. ten Horn
Groningen 1998
1 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER
TOELICHTING
De rederijkerskamer Tollens
Het reciteergenootschap "Eenvoud het ware" werd in 1853 opgericht. Drie jaar later, in 1856, werd zij omgezet in een rederijkerskamer onder de naam "Tollens", met als zinspreuk "Eenvoud het ware". Hiermee is "Tollens" de oudste rederijkerskamer in de provincie Groningen. De naam "Tollens" werd ontleend aan de dichter Hendrik Tollens (1780 - 1856) die vlak voor zijn overlijden nog toestemming heeft gegeven voor het gebruiken van zijn naam. Los van de geschiedenis van de rederijkerij van de 17e- en 18e eeuw ontstonden in de 19e eeuw rederijkerskamers in de provincie Groningen. Deze werden met name opgericht om de welsprekendheid in het Nederlands te bevorderen. Immers de contacten tussen de Groningers en de rest van Nederland werden, onder andere door de industrialisatie, steeds meer versterkt. Leden waren daarom veelal te vinden onder boeren, industriëlen en andere notabelen.
In de geschiedenis van "Tollens" was er lange tijd sprake van werkende- en niet werkende leden, ofwel actieve- en niet actieve deelnemers. Tot 1901 was er overigens nog geen plaats voor vrouwelijke leden. Ongehuwde dames mochten tot die tijd hoogstens een gastrol vervullen bij toneeluitvoeringen. De belangrijkste bezigheden van "Tollens" zijn in de loop der jaren niet veranderd. Het beoefenen van welsprekendheid stond en staat nog steeds voorop. Was er voorheen sprake van poëzie, spreekbeurten en toneel, heden bestaat het programma uit impro- en memorisaties, proza en eveneens poëzie en toneel. De feestelijke vergaderingen, waar ook derden voor werden uitgenodigd, is nog steeds (met uitzonderringen daargelaten) een jaarlijks terugkerende traditie. De traditie van ballotage werd echter in 1981 afgeschaft. De samenstelling van leden heeft hierdoor een wat meer liberaal karakter gekregen. In het wereldje van de rederijkerij in de provincie Groningen heeft "Tollens" altijd een belangrijke plaats ingenomen. Zij behoorde tot één van de mede oprichters van het Provinciaal Groninger Rederijkers Verbond (PGRV). Diverse leden waren vertegenwoordigd in het hoofdbestuur van het (K)PGRV en "Tollens" organiseerde menig concours. Dieptepunt in de relatie met het PGRV vormde de Tweede Wereldoorlog. In tegenstelling tot een aantal andere kamers weigerde de rederijkerskamer "Tollens" zich in 1942 aan te sluiten bij het duitsgezinde instituut voor niet commerciële verenigingen en stichtingen. De relatie met liet PGRV werd na 1948 weer genormaliseerd.
Oorspronkelijk werden de vergaderingen van "Tollens" wisselend gehouden in hotel Faber (voorheen "De Neven") in Hoogezand en hotel Struvé in Sappemeer. In de jaren dertig en na 1960 is er sprake van huiskamerbijeenkomsten bij leden thuis. Het aantal vergaderingen wisselde sterk door de decennia heen. Soms eens per week, soms eens per maand. Ook het ledenaantal van "Tollens" schommelde door de jaren heen nogal eens, namelijk tussen de veertig en zestig.
2 KONINKLIJKE REDERIJKERSKAMER TOLLENS TE HOOGEZAND/SAPPEMEER
Mede gelet op "Tollens" haar houding in de Tweede Wereldoorlog en vanwege haar honderd-jarig bestaan als rederijkerskamer, werd in 1956 de kamer het predikaat "koninklijk" verleend. Dit predikaat werd in 1988 voor vijfentwintig jaar verlengd.
Archief en inventarisatie
Het belangrijkste gedeelte van het archief van de rederijkerskamer "Tollens" bestaat uit de notulenboeken. Met een uitzondering van twee periodes (1901 - 1913 en 1957 - 1967) zijn deze bewaard gebleven. Daarnaast bestaat het archief nog uit diverse andere stukken waaronder uitnodigingen voor feestelijke vergaderingen, krantenartikelen en historische overzichten In 1990 werd er een begin gemaakt met de inventarisatie van alle Tollensleden. Deze is de lijst nog niet volledig. Echter naast de twee ledenboeken zijn er ook nog ledenlijsten opgenomen in notulenboeken en vanaf 1980 in de jaarprogramma's. Financiële stukken zijn niet bewaard gebleven. De toneelbibliotheek van "Tollens" is voor een deel nog aanwezig. De oudste bewaarde drukken dateren uit het eind van de 18e eeuw. Dit deel van het archief werd in 1995 overgedragen aan het Veenkoloniaal Museum in Veendam. Een lijst van de aldaar aanwezige boeken is bij het archief van "Tollens" in het Rijksarchief in Groningen gevoegd. Het "Tollens" archief heeft zich zoveel mogelijk beperkt tot haar eigen materiaal. In verband met de zeer actieve rol van "Tollens" binnen het KPGRV zijn enkele stukken over het KPGRV opgenomen in het archief van de rederijkerskamer "Tollens". Te denken valt onder andere aan programma's van concoursen die hebben plaatsgevonden in Hoogezand-Sappemeer en het historisch overzicht (origineel manuscript) door G.Schutter over het PGRV in de periode 1867 - 1967. Voor het overige wordt verwezen naar het archief van het KPGRV dat zich eveneens in het Rijksarchief in Groningen bevindt. Het archief van "Tollens" werd voor het grootste deel in 1998 overgedragen aan het Rijksarchief in Groningen. Het ligt in de bedoeling dat te zijner tijd ook het overige materiaal (voornamelijk foto's) zal worden overgebracht.
De archiefbescheiden werden op 16 juli 1987 (aanwinstnr. 1997 18) en op 13 januari 1998 (aanwinstnr. 1998 2), overgebracht naar het Rijksarchief in Groningen. De archiefbescheiden werden in 1998 geordend en beschreven waarbij gebruik is gemaakt van een lijst samengesteld door F.W. ten Horn, lid van de rederijkerskamer "Tollens". De beschrijvingen van de archiefbescheiden volgen hierna. De omvang van de archiefbescheiden bedraagt 1,75 meter.
Openbaarheid
De archiefbescheiden zijn openbaar.